Yerleşme Doku ve Tipleri Nelerdir?

Bir yerleşim merkezini oluşturan konutların dağılış düzeni, o merkezin yerleşme dokusunu oluşturur.Yerleşme dokusunu belirlemede alınan temel ölçüt, yerleşme alanındaki konutların birbirine olan uzaklığı olmaktadır.Birbirine uzak olarak dağılım gösteren konutlar dağınık yerleşme dokusunu, yakın olan yerleşmeler ise toplu yerleşme dokusunu oluşturmaktadır.

Kentsel yerleşmeler, nüfus miktarına ve nüfus yoğunluğuna bağlı olarak genel olarak toplu yerleşmelerdir.Bu nedenle toplu veya dağınık yerleşme dokusu farklılığı, daha çok kırsal yerleşmeler için geçerlidir.

Kırsal yerleşme dokuları ve özellikleri şu şekildedir;

Toplu Yerleşme

Konutların birbirine yakın olarak kurulduğu yerlerde toplu yerleşme tipi görülür. Kırsal kesimdeki toplu yerleşmeler, genelde arazinin düz ve su kaynaklarının az olduğu yerlerde yaygındır.Toplu kır yerleşmelerinde meskenler ve meskenlere ait eklentiler (samanlık, ahır, depo vs.) birbirine bitişik halde bulunur.

İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde, özellikle dağ yamaçları ile ovaların birleştiği kesimlerde ve akarsu vadi tabanlarında toplu yerleşme dokulu köyler bulunmaktadır.

Dağınık Yerleşme

Dağınık yerleşmelerde meskenler birbirinden uzak olarak yapılır.Meskenler arasında bahçeler ve tarlalar bukunur.Ulaşım zorluğu nedeniyle meskenler tarla ya da bahçelerin içine yapılmıştır. Arazinin engebeli, tarım alanlarının parçalı ve yetersiz, su kaynaklarının bol olduğu yörelerde dağınık yerleşme tipi yaygın olur.Su kaynaklarının bolluğu, insanların su kaynaklarının etrafında toplanma zorunluluğunu ortadan kaldırmıştır.

Ülkemizde dağınık yerleşme dokusunun en yaygın olduğu bölge Karadeniz’dir.Karadeniz Bölgesi dışında, yer şekillerinin engebeli olduğu Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde de dağınık yerleşmelere rastlanır.

Bir yörede yerleşmenin toplu ya da dağınık olmasında; su kaynakları(yağış), yer şekilleri, yağış rejimi ve güvenlik gibi faktörler etkilidir.

Konutların birbirine yakın olmasıyla şekillenen toplu dokulu yerleşmeler kendi içinde çizgisel, kıyı boyu, dairesel, ışınsal ya da yıldız şekilli yerleşme tipleri gibi gruplara ayrılabilir.

Çizgisel Yerleşme

Konutların bir akarsu veya yol boyunca kurulmasıyla ortaya çıkan yerleşmeler çizgisel yerleşme dokusunu oluşturur.

Dairesel Yerleşme

Konutların bir merkez etrafında, daire şeklinde kümelenmesiyle dairesel yerleşme ortaya çıkar.

Kıyı Boyu Yerleşme

Deniz ya da büyük göllerin kıyıları boyunca gelişme gösteren yerleşmelerdir. Bu tür yerleşmelerin yayılış alanı daha çok kıyı boyudur.

Yıldız Şekilli (Işınsal) Yerleşme

Konutların bir kavşakla birbirine bağlanan yollar çevresinde toplanmasıyla, ışınsal ya da yıldız şekilli yerleşme dokusu ortaya çıkmıştır.