Ünlü Türemesi Nedir? Ünlü Türemesi Örnek Cümleler, Sorular Ve Konu Anlatımı

Ünlü türemesi dilimize Arapça ve Farsçadan geçmiş olan birçok sözcükte görülür. Örneğin Farsça kökenli bir sözcük olan ”şehr” kelimesi, ek almasa bile ”şehir” şeklinde yazılır ve telaffuz edilir.

Ünlü türemesi hem fiil hem de isim kökenli sözcüklerde olabilir. En çok küçüklük bildiren -cık -cik ekleri getirilen kelimelerde görülür. Az – Azıcık kelimesindeki ilk ”I” harfi ünlü türemesine örnek olarak gösterilebilir.

Ünlü Türemesi Nedir?

Pekiştirmeli kelimelerde, ek almış isim ve fiil kökenli sözcüklerde meydana gelen sesli harf artışına ünlü türemesi adı verilir.

Ünlü Türemesi Konu Anlatım

Türkçede ses olaylarına bağlı olarak ortaya çıkan türemelere kendi içinde ”ünlü türemesi” ve ”ünsüz türemesi” olarak ikiye ayrılır.

1- İsim kökenli sözcüklerde ünlü türemesi:

İsim kökenli birçok sözcük ek aldığında ünlü türemesi olur.

Genç (İsim)

Genc -e- cik

Not: Her iki kelime de isim kökenli olup sıfat olarak kullanılır.

Genç biri

Gencecik biri

2- Fiil kökenli sözcüklerde ünlü türemesi:

Gitmek – Fiil

Tekil Şahıs: Gidiyorum

Tekil Şahıs: Gidiyorsun

Tekil Şahıs: Gidiyor

Gitmek fiilinin hem kökü hem de mastar halinde sadece bir ”i” harfi vardır. Ancak cümle içerisinde kullanıldığında ”gid-i-yor” şeklinde yazılır.

Gidiyor kelimesinde t harfi d’ye dönüşür: Ünsüz yumuşaması

İkinci ”i” harfi getirilir: Ünlü türemesi.

Bunun dışında yabancı kökenli sözcüklerde de ünlü türemesi görülür. Bunun nedeni Türkçe’nin diğer dillere göre farklı bir yapıda olmasıdır.

Ünlü Türemesi Örnekler

1- Yabancı kökenli sözcükler:

Emr – Hem direktif hem de beylik anlamında kullanılan Emr kelimesi dilimize Arapçadan geçmiştir.

Emr – Emir (i) – Ünlü türemesi

Şekl – Tıpkı emr gibi şekl kelimesi de Arapça kökenli bir sözcüktür. Hem yapım hem çekim eki aldığında ”i” harfi getirilerek ünlü türemesi olur.

Şekilci – Yapım eki

Şekiller – Çoğul / Çekim eki

Her ikisinde de ”i” harfi geldiği için ünlü türemesine örnek gösterilebilir.

2- Pekiştirmeli sözcüklerde ünlü türemesi:

Genellikle anlamı kuvvetlendirmek için kullanılan birçok pekiştirmeli sözcükte ünlü türemesi meydana gelir.

Sağlam – Sapasağlam

Sap ile sağlam kelimeleri bir araya getirildiğinde aralarına ”A” harfi konur.

Gündüz – Güpegündüz

Aydınlık ve öğle vakti anlamına gelen güpegündüz kelimesine ”e” harfi ile ünlü türemesi olmuştur.

Not: Bu tür pekiştirmeli sözcüklerde ilk kelime ”güp” ve ”sap” gibi anlamsız kelimelerden meydana. Daha sonra gelen ”a, e, ı, i” gibi harfler ile birlikte ünlü harf türetilmiş olur.

Ünlü Türemesi Örnek Cümleler

1- Bu kazak daracık, sana olmaz.

Dar – Daracık

2- Yaz tatilinde sere serpe uzanıp güneşlenmek istiyorum.

Ser – Ser-e- serpe

Ünlü Türemesi Örnek Sorular ve Cevapları

1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla ünlü türemesi vardır?

a) Bu dünyada yapayalnız kalmak da varmış.

b) Şehrin ışıkları yanmaya başlamıştı.

c) Yoldan amcamı alıp öyle bize gelecek.

d) Daha fazla saçma sapan konuşup insanın canını sıkma.

Diğer şıklarda sadece bir ünlü türemesi mevcutken, c şıkkında ”alıp” ve ”gelecek” kelimelerinde ünlü türemesi vardır.

Doğru Cevap – C şıkkı

2- Aşağıdaki kelime eşleşmelerinin hangisi ünlü türemesine örnek olarak gösterilebilir?

a) Af – Affetmek

b) Rab – Rabbim

c) Had – Haddine

d) Sarf – Sarfiyat

A, B ve C şıkkında ünsüz türemesi, D şıkkında ise ünlü türemesi vardır.

Doğru cevap – D