Ünlü Daralması Nedir? Ünlü Daralması Konu Anlatımı Ve Örnekleri

Ünlü Daralması Türkçe içerisinde kurulan cümleler için kelimeler hakkında bir mecburiyettir. Örneğin gündelik yaşamda diğer dil bilgisi kurallarına uyulmasa bile konuşma yaşanabilir. Ancak ünlü daralması mutlaka yapılması gereken önemli bir dil bilgisi kuralıdır. O yüzden örgün öğretim öğrencileri ile beraber edebiyatla ilgilenen pek çok kişi adına ünlü daralması büyük öneme sahiptir.

Ünlü Daralması

Ünlü daralması mutlaka öğrenilmesi gereken önemli dil bilgisi kuralları arasında yer almaktadır. İlk başta zor gelse bile örneklere bakıldığında kolaylıkla anlaşılabilecek bir kuraldır. Son sesi ‘a’ ve ‘e’ ile biten fiil kök ve gövdeleri için şimdiki zaman olan (yor) eki getirildiğinde kelime sonunda yer alan sesli daralma yaşar. Bunu ortaya çıkaran durum ise (y) harfinin daraltıcı etkisidir. Böylece ünlü daralması gerçekleşir. Bunu birkaç örnekle açıklamak gerekirse;

Söyle-yor > Söyl(ü)yor,

Anla-yor > Anl(ı)yor,

Buradaki ek üzerinden örneklerde anlaşıldığı üzere (e) harfi (ı) harfine dönüşmekte ve diğer tarafta (a) harfi ise (ı) harfine daralmaktadır. Böylece daha doğru telaffuz ve Türkçeye uyumlu hale getirilmektedir. Hem yazım noktasında hem de gündelik yaşamda söylerken bu kurala mutlaka uyulmalıdır. Cümlenin daha akıcı olabilmesi ve anlam karmaşası yaşanmaması adına, dil bilgisinin en önemli kuralları arasında yer alır.

Ünlü Daralması Konu Anlatımı

Ünlü daralması anlaşıldığı zaman en kolay dil bilgisi kuralları arasında yer almaktadır. Özellikle tanımlama ile beraber birkaç örneği bakıldığında, diğer farklı örnekler sorunsuz şekilde anlaşılabilmektedir. Hangi sesli harflerin neye dönüştüğüne ve daralma yaşadığına dair örnek üzerinden açıklamak daha doğru olur.

a > ı ve u,

e > i ve ü,

Bu kalıba bakmak suretiyle birkaç örnek inceleyerek ünlü daralmasını kısa süre içerisinde anlayabilirsiniz. Tabii bu konuda dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Örneğin ‘’ye, de, ne’’ sözcükleri adına (y) kaynaştırma ünsüzünden önce daralma yaşandığıdır. Buna birkaç örnek vermek gerekirse;

ye – y – ecek > yiyecek,

ye – y – elim > yiyelim,

Bu gibi durumlara dikkat ederek ünlü daralmasının bazı sessiz harflerin arkasında ya da sesin sonunda olduğunu anlamak mümkün. Bazı durumlarda ise herhangi bir daralma yaşamayan kelimeler bulunmaktadır. Bu iki durumu da birbirinden ayırmak büyük öneme sahiptir. Bunu da aynı şekilde bazı örnekler üzerinden anlatmak gerekirse;

Bekleyecek > bekliyecek,

Düzenleyecek > düzenliyecek,

Anlayamadım > anlıyamadım,

Yukarıdaki örneklere bakıldığında ilk yazılan kelimeler doğru ikincisi ise yanlıştır. Çünkü bu noktada herhangi bir daralma söz konusu olmaz. Olduğu gibi sesli harfler yazılarak cümle tamamlanır. Bunu daha iyi anlamak adına bol şekilde örnek inceleyerek kısa sürede konuyu en iyi biçimde idrak etmek mümkün.

Ünlü Daralması Örnekleri

Ünlü daralması hakkında pek çok farklı örnek vermek mümkün. Zira Türkçede bulunan kelimelerin büyük bir çoğunluğu ünlü daralmasına uğrar.

Yaşıyor,

Tanıyor,

Kanıyor,

Temizliyor,

Seçmiyor,

Yüklüyor,

Düşlüyor,

Tuzluyor,

Bu ve benzeri daha pek çok farklı örnek verilebilir. Burada önemli olan hangi kelimenin ünlü daralmasına uğradığı, hangi kelimenin uğramadığı arasındaki farkı anlamaktır. Böylece özellikle öğrenciler sınavlarda çok daha etkin şekilde aradaki farkı ayırabilir. Hem ünlü daralması yaşanan hem de daralma yaşanmayan kelimeleri dikkatli şekilde inceleyerek bu konu daha iyi anlaşılabilir.