Ses Bilgisi Türkçe’de Ses Olayları Örnekleri İle Konu Anlatımı

Sözcükler dilin anlamlı olmasını sağlayan en küçük parçalarıdır. Sözcükleri meydana getiren, belli harf kalıbına girmiş seslerdir. Ses bilgisi dilimizin temelini oluşturur. Ayrıca ses bilgisi sesleri, harfleri ve sesle ilgili kuralları ele alır.

Ses bilgisi sesler, ünlü uyumları ve ses olayları olarak üç başlıkta incelenir. Dilimizde ses olayları ise 8 başlıkta incelenir. Ses olaylarının hepsinin özellikleri ise birbirinden farklıdır.

Ses Bilgisi

Dilimizde 29 ses ve bu sesleri belirten 29 harf bulunmaktadır. Bu harflerin tümüne alfabe denmektedir. Bu harfler ünlü ve ünsüz olarak 2’ye ayrılır. Ünlü harfler a, e, ı, i, o, ö, u ve ü harflerinden oluşmaktadır. Ünlü harfler dışında kalan 21 harf ise ünsüz harfleri belirtmektedir. Ünlü harfler de arasında kalın ve ince ünlü olarak ayrılır. Ünsüz harfler ise sert ünsüzler ve yumuşak ünsüzler olan türleri bulunur. Bu ünlü ve ünsüz harfler ile cümle içerisinde ses olayları oluşmaktadır. Böylece 8 farklı ses olayı bulunur.

Türkçede Ses Olayları Örnekleri İle Konu Anlatımı

Dilimizde ses olayları 8 başlıkta incelenmektedir. Bunlar; ünsüz benzeşmesi, Ünsüz yumuşaması, ses düşmesi, ses türemesi, Ünlü daralması, ulama ve kaynaşmadır. Ses olayları örnekleri ve tanımları ile şu şekilde açıklanmaktadır.

Ünsüz Benzeşmesi

Diğer bir adı ile ünsüz sertleşmesi sert ünsüz ile biten sözcüğe yumuşak ünsüzlerden başlayan bir ek getirildiğinde ekin başındaki ünsüz sertleşir. Bu özelliğe ünsüz sertleşmesi veya ünsüz benzeşmesi denir. Örnek olarak dolap kelimesi verilebilir. Dolap kelimesine ”da” eki eklendiğinde ekin başındaki ”d” harfi sertleşir ve dolapta olarak yazılır.

Ünsüz Yumuşaması

Dilimizde sert ünsüzlerden ”p,ç,t,k” ile biten sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek geldiği zaman sözcüğün sonunda yer alan ünsüz yumuşar be ”b,c,d,g” harflerine dönüşür. Buna Ünsüz sertleşmesi denir. Ağaç kelimesi ünsüz yumuşamasına örnek verilebilir. Ağaç kelimesine ”ı” eki eklendiğinde sözcüğün son harfi yumuşar ve ”ağacı” olarak yazılır.

Ses Düşmesi

Sözcükler çekimlendiği veya türetildiği zaman seslerden birinin düşmesine ses düşmesi denir. Ünlü düşmesi ve ünsüz düşmesi olarak iki şekilde incelenir. Bunlara örnek şu şekilde verebiliriz.

Ünlü Düşmesi

Uyu kelimesine ku eklenir ise uyku olarak yazılır ve ”u” harfi düşer.

Ünsüz düşmesi

Ufak kelimesine ”cık” eki eklendiğinde ufacık olarak yazılır ve ”k” harfi düşer.

Ses Türemesi

Sözcükler çekimlenir veya türetilir iken yeni bir ses eklenebilir. Bu duruma ses türemesi denir. Ses türemesi ünlü türemesi ve ünsüz türemesi olarak iki şekilde incelenir. Bunlara örnek şu şekilde verebiliriz:

Ünlü Türemesi

Dar kelimesine ”cık” eki eklendiğinde daracık olarak yazılır. Böylece kelime ile ek arasına ”a” eki türer.

Ünsüz Türemesi

Af kelimesine affet eki eklendiğinde affetmek olur. Kelime ile ek arasında ”f” harfi türer.

Ünlü Daralması

Başlıyor kelimesi başla ve yor eki ile birleşmesi sonucunda oluşur. Böylece kelimenin son harfinde daralma oluşur. Bu duruma ünlü daralması denir.

Ulama

Ünsüz ile biten kelimenin artından ünlü ile başlayan kelimenin gelmesine ulama denir. Buna örnek şu şekilde verilir: ” Anlattıklarımı yalanlamış”

Kaynaşma

İki ünlü harfin yan yana gelmesi sonucunda iki ünlü arasına ”n, s, ş, y” harfleri gelir. Bu harflere kaynaşma harfi denmektedir. Ulamaya örnek şu şekilde verilir:

Kapı+a= Kapıya ( Burada kaynaşma harfi olan y harfi ek ile kelime arasına girer)