İsmin Hâlleri ve Hâl-Durum Ekleri /Hal Ekleri Nelerdir?

İsmin Hal Durum Ekleri Konu Anlatımı ve Cümle İçinde Örnek Kullanımı

Türkçe anlam bakımından oldukça zengin bir dildir ve birçok farklı eki de bünyesinde bulundurmaktadır. 8 farklı bölüme ayrılan hal durum ekleri, isimlerin diğer kelimelerle ilişki kurmasını sağlar.

Cümleler birçok ek alarak farklı anlamları içermektedir. Türk dilinde oldukça önemli bir yere sahip olan eklerden biri de hal ekidir. Sözcükleri yönelme, bulunma ve belirtme yönlerinden tanımlayan eklere hal durum ekleri denir. İsmin hal eklerinin; yalın, belirtme, yönetme, bulunma, ayrılma, eşitlik, vasıta ve ilgi hali olmak üzere birçok çeşidi vardır.

HAL EKLERİ NELERDİR?

İsimleri; fiillere, edatlara ve isimlere bağlayan eklere hal durum ekleri denir. İsimlerin diğer kelimelerle ilişki kurmasını sağlayan ekler, ismin hal ekleri olarak bilinir. Hal durum ekleri yalın, belirtme, yönetme, bulunma, ayrılma, eşitlik, vasıta ve ilgi hali olarak 8 farklı bölüme ayrılmaktadır.

1. YALIN HAL

Yalın halde isimler kesinlikle hal eki almaz. İyelik, bildirme veya çoğul ek alabilirler ve bu durum yalınlıklarını bozmaz. Cümlede özne ve yüklem konumunda bulunabilen yalın haldeki isimler, belirtisiz nesne görevinde de kullanılır. Hal eki almamış birleşik kelimeler yalın hal olarak kabul görürken isme gelen yapım ekleri ismin yalın halinde değişiklik yapmaz.

Örnek: Çocuk, okul, ev, anne(si), kitap(lar), tembel(dir), kitaplık, gecekondu…

2. BELİRTME HALİ (-İ)

İsmin belirtme hali, isme -ı,-i,-u,-ü eklenerek yapılır. Genellikle belirtili nesne olan isimlere “Kimi, Neyi?” soruları sorulur.

Örnek: Kalemi bana getir. (Neyi? Kalemi)

Tolga defteri aldı. (Belirtili nesne)

Okul-u gördüm.

Çiçekler-i koparmayın.

3. YÖNELME HALİ (-E)

Yönelme hali isme eklenen -a,-e ekleriyle yapılır. Yönelme halleri bir kavramı ya da nesneyi gösterebildiği gibi yüklemin yöneldiği yeri de gösterir. Yönelme hal ekleri alan cümlede yaklaşma, yöneliş ve ulaşma anlamları söz konusudur. Yönelme bildiren sözcükler cümlede yüklem veya dolaylı tümleç olabilir. Cümledeki yönelme hali yükleme sorulan “kime, neye, nereye?” sorularıyla bulunur. Bazı durumlarda yönelme eki, zarf görevinde kullanılır.

Örnek: Köye kimler gelmiş? (Nereye-Köye)

Kasabaya geri döneceğiz. (Nereye-Kasabaya)

Ev-e git

Sinema-y-a dön

Akşam-a köyden döneceğiz. (Zarf- Ne zaman?)

4. BULUNMA HALİ (-DE)

Bulunma eki “-de, -da” ekleriyle yapılmaktadır. Bazı durumlarda “-te, -ta” şeklini de alır. Bulunma hali soyut kavramı, nesneyi ve eylemin yapıldığı yeri bildirir. Cümlede genellikle dolaylı tümleç görevinde bulunan, bulunma hali “nede, nerede, kimde?” sorularına cevap vermektedir.

Örnek: Annem-de hiç para yok.

Yurt-ta oturma.

Sepet-te iki ekmek var.

5. AYRILMA HALİ (-DEN)

Ayrılma hali “-den,dan, -ten, -tan” ekleriyle yapılır. Ayrılma, uzaklaşma ve çıkma anlamlarını bildiren ayrılma ekleri, cümleyi dolaylı tümlece çevirir. Ayrılma hali yükleme sorulan “neden, nerede, kimden?” sorularıyla bulunur.

Örnek: Üzüntüden sivilce döktü. (Zarf Tümleci)

Toptan satış, içten davranış, candan dost

Ev-den çıktı.

Okul-dan ayrıldı.

6. EŞİTLİK HALİ

Eşitlik hali “-ce,-ce, -ça, -çe” ekleri ile yapılır. Eşitlik eki alan sözcükler cümlede yüklem ya da zarf tümleci olarak yer bulur.

Örnek: Bu şirkette yıllar-ca çalıştım.

Bu kararı beraber-ce aldık.

Millet-çe gururluyuz.

Onun hareketleri çoğu zaman deli-cedir.

7. VASITA HALİ

Vasıta Hali “i”si düşürülmüş edat olan “ile” yle yapılır. Bu cümleler yüklem, edat ve zarf tümleci olarak kullanılır.

Örnek: Ödevini kolaylık-la bitirdi.

Ailesini sevinç-le karşıladı.

Arabay-la kısa bir gezinti yaptık.

Düdük sesiy-le yarış başladı.

8. İLGİ HALİ

Tamlayan hali olarak da bilinen İlgi hali ya yalın haldedir ya da “-ın, -den” ekleriyle birlikte yapılır.

Örnek: Defter-in yaprağı yırtılmış.

Ceket-in cebi

Öğrencilerden biri

HAL EKLERİ ÇEKİM EKİ MİDİR?

HAL EKLERİ YAPIM EKİ MİDİR?

Yapım ekleri, sözcükten yeni sözcükler türetir. Her zaman çekim eklerinden önce gelen yapım ekleri dört çeşide ayrılır. Yapım eki almış ve bir sözcükten başka bir sözcük oluşturan kelimelere gövde ya da türemiş sözcük denir. Çekim ekleri ise, geldiği sözcüğün değişik görevlerde kullanılmasını sağlar. Sözcüklerin diğer sözcüklerle bağ kurmasını sağlayan çekim ekleri sözcüğe yeni bir anlam katmaz. Hal ekleri çekim eki midir, yoksa hal ekleri yapım eki midir? cümlede kullanım şekline göre farklılık göstermektedir. İsimlere gelen hal ekleri çekim eki grubunda yer almaktadır. Eklendiği kelimenin anlamını değiştirmeyen çekim ekleri cümleye sıfat görevinde eklenirse o zaman anlam değişir ve hal ekleri yapım eki şeklini alır.