İbn Teymiyye Kimdir?

Doğum tarihi:  1263, Harran

Ölüm tarihi ve yeri: 1328, Citadel of Damascus, Şam, Suriye 

İbn Teymiyye Takıyüddin kimdir?

Takıyyüddin ibn Teymiyye (Arapça: تقيّ الدين ابن تيميّة; d. 22 Ocak 1263, Harran – ö. 26 Eylül 1328, Şam), özellikle Selefileri ve Vehhabîleri fıkıh, şeriat ve diğer İslamî görüşler konusunda etkilemiş olan İslam alimi. Kendinden sonra gelen çeşitli ve ağırlıklı olarak Hanbeli mezhebini benimseyen İslâm âlimlerini ve akımlarını da etkilemiştir. İbn Teymiyye’nin etkilediği isimlerin en önemlilerinden birisi de Muhammed bin Abdülvehhâb’dır.

Tam adı Ebu’l-Abbas Takıyyuddîn Ahmed bin Abdülhalîm bin Mecdiddîn bin Abdüsselâm bin Teymiye (Arapça: تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد السلام بن عبد الله بن تيمية الحراني) olan İbn-i Teymiyye Harran’da Hicrî takvime göre 661 yılının 10 Rebiulevvel’inde doğmuştur. Doğum tarihinin 12 Rebiulevvel olduğunu söyleyenler de olmuştur. Moğol istilası yüzünden, çocukken ailesiyle birlikte Şam’a (Dimaşk) gitmişlerdir. O dönemlerde Şam bilim ve kültür açısından da çok önemli bir şehirdi. Moğol istilaları döneminde doğması ve yetişmesi onun karakterini etkilemiş, siyasi düşüncesinde de yansımaları olmuştur.

İbn Teymiye’nin babası da bir âlimdi ve Şam’a geldikten sonra oradaki Emeviye Mescidi’nde bir ders ve vaaz kürsüsüne sahip olmuştur.Dedesi de büyük bir İslâm âlimi olan İbn Teymiye ailesi tarafından küçük yaşlardan itibaren ilmi bir kariyere yöneltilmiştir. Şam’a gelmelerinden sonra babası Sükkerriyye Dârulhadisin’de müderrislik yapmaya başlamıştır. İbn-i Teymiyye ilk eğitimini burada almıştır.Öncelikle Kur’an tahsili görmüş, daha sonra hadise yönelerek hadis çalışmalarına başlamıştır.Bu sıralarda Hanbeli fıkhıyla da ilgilenmiş bu konuda da çalışmaya başlamıştır.Bunların dışında Arap dili grameri ve Arap tarihiyle de ilgilenmiştir.Felsefe ve mantık konusunda yaptığı tenkitler düşünülürse büyük ihtimalle felsefe ve mantık ilimleriyle de ilgilenmiş,[3] bu konularda çeşitli araştırmalar yapmıştır. Kendisi daha 21 yaşlarındayken babası ölmüştür. Babasının vefatı üzerine genç yaşına rağmen babasının ders grubuna da hocalık yapmaya başlamıştır.

İbn-i Teymiye fakih (hukuk âlimi) ve muhaddis (hadis âlimi) kişiliğinin yanı sıra akaid konularında da çeşitli söylemlerde bulunuyordu. Özellikle yaşadığı dönemlerde yaygınlaşmaya başlayan sufizme karşı çoğunlukla isim vermeden genel tenkitlerde bulunmuştur. Bu konuda çeşitli risaleler de kaleme almıştır ki, genel söylemi ve bunlar sufizm eleştiri açısından onu önemli bir konuma koymaktadır.Özellikle Muhy’id-Dîn İbni Arabî’nin görüşlerine karşı getirdiği eleştiriler bu alanda önemli bir yere sahiptir.

Akaid konularında Eş’ariyye mezhebine ters düşen düşünceleri vardı, akli veya felsefe ile mantığa dayanan yorumlardan kaçınmaktaydı.Bu dönemin Eş’ariyye mezhebine bağlı olan idarecilerini ve halkın büyük bir kısmını ona karşı olmaya itmiştir.

Bu sırada gelişen bir Moğol istilası karşısında da aktif biçimde rol almış ve savaşmıştır. Özellikle savaştaki konumu, halkı ısrarla Moğollara karşı savaşa davet etmesi, onu diğer birçok âlimden ayırmıştır.

Bu tip muhalif yönleri nedeniyle birçok düşman edinmiştir. Davet üzerine Mısır’a gitmeye karar vermiştir. Burada çeşitli şeyler bahane edilerek haksız bir şekilde zindana atılmıştır. Zindanda yaklaşık bir buçuk sene yattıktan sonra serbest kalmıştır. Zindanda kaldığı bu dönemde çeşitli işkencelere de maruz kalmıştır.

Bundan sonraki dönemde Mısır’daki sufilerle arasında büyük çatışmalar ortaya çıkmıştır. Sık sık tartışmalara giriyor, büyük tenkitlerde bulunuyordu. Bu durum bir süre sonra idarenin tepkisini çekmiş bu genel kargaşa ve tartışma ortamını yatıştırmak için Teymiye yeniden hapsedildi. Yine de bu hapis süreci ilkine oranla daha hafif geçmiştir, zîrâ bu sefer dönemin kadıları onun yanında yer almış onun daha iyi şartlar altında ceza görmesini sağlamışlardır. Zaten kısa bir süre sonra da serbest bırakılmıştır. Fakat devrin yeni idaresi onun İskenderiye’ye sürülmesi kararına varır ve İbn Teymiye İskenderiye’ye gider. Mısır tahtı yeniden el değiştirince, İbn Teymiye Kahire’ye davet üzere geri dönmüştür.

Ellili yaşlarındayken Moğollara karşı bir savaş çağrısı üzerine, tekrar Şam’a hareket etmiştir. Fakat savaş gerçekleşmemiştir. Yine de Şam’da ikamet etmeye devam eden İbn Teymiye fıkıh konusuna ağırlık vermiştir. Her ne kadar Hanbeli mezhebini takip etse de, mezhebe tamamen bağlandığı söylenemez.Zaman zaman dört fıkıh (hukuk) mezhebinin görüşlerine mutabık, zaman zaman ters görüşleri de oluyordu ve bunları açıklamakta tereddüt duymuyordu.İdarenin bu davranışını yasaklamasına rağmen, İbn Teymiye dört Sünni fıkıh mezhebinin görüşleriyle ters düştüğü durumlarda kendi görüşünü sunmaktan ve fetva vermekte geri durmamıştır.

İdarenin yasağı tekrarlamasına rağmen İbn Teymiye’nin davranışını sürdürmesi sonucu, İbn-i Teymiye Şam kalesinde hapsedildi. Yaklaşık altı ay hapiste kaldıktan sonra serbest bırakıldı.İbn Teymiye fıkıh çalışmalarına ağırlık vererek devam etse de, diğer konularda da çalışmalarına devam eder.Bu sıralarda karşıtı gruplar onun eski fetvalarından birini ortaya atarak onun idare ile arasının açılmasına neden olmuş, sonuçta İbn Teymiye tekrar hapsedilmiştir.Hapis süreci içinde baskı artmış ve sonunda onun hapiste okuyup yazması da yasaklanmıştır.İbn Teymiye iki yıl sonra, 1328’de, yakalandığı bir hastalık sonucu ölmüştür.

İslâm hukuku (fıkıh), hadis ilmi ve siyasî düşünce başta olmak üzere birçok konuda uzmanlaşmış, çeşitli eser ve görüşler sunmuştur.İbn Teymiye bir mezhep kurma arzusunda olmadığı gibi, arkasından bir mezhep de kurulmamıştır.Yine de bir anlayış ve okulun öncüsü olmuş, ondan sonra bu okulu takip eden birçok ünlü âlim olmuştur

Fıkıh (İslâm hukuku)

Fıkıh konusunda her ne kadar özgün düşünceleri de olsa da İbn Teymiye genel anlamda Ahmed bin Hanbel’den etkilenmiştir. Hanbeli mezhebini takip etmesinin en büyük nedeni Kitap ve Sünnete bağlılığıdır.Fakat bazı konularda diğer mezheplerin görüşlerini de benimsemiştir. Yine bazı konularda Dört Sünni İmam’ın görüşlerinin dışında kalan özgün düşünce ve görüşleri de vardır.Bunlardan en ünlü ve önemlilerinden biri de boşanmanın yemin olarak kullanılması konusundaki görüşüdür; boşanmanın yemin olarak kullanılmasını doğru bulmamış, çoğunlukla bu yemini eden kişinin eşini boşamak gibi bir niyeti olmadığını belirtmiş ve bu nedenle boşanma yemin konusu yapılmasının boşanmaya yol açmayacağını söylemiştir.Bu görüşünü Ehl-i Beyt imamlarından yaptığı bazı rivayetlerle de desteklemiştir. Bunun dışında zaman zaman Sünni Dört mezhep imamının görüşlerine muhalif görüşler de beyan etmiştir.

Siyasî düşüncesi

İbn Teymiye insanın fıtratı gereği medeni olduğunu, başka bireylerle birleşmeye hem çıkar değişimi hem de tehlikeleri bertaraf etmek için ihtiyaç duyduğunu düşünmüştür.Buna göre, onun düşüncesinde, topluluk içinde faydalı sonuçlar verecek eylemleri desteklemek ve emretmek, zararlı sonuçlar verecek eylemleri yasaklamak için topluluğun bir idareciye ihtiyacı vardır. Bu idareciye itaatin gerekliği olduğunu, fakat itaat gibi nasihatin de gerekli olduğuna vurgular; ona göre “din nasihattir”.

Bunun dışında kamu görevi, baş idareci ve idareci sınıfın özellikleri, otorite, devletin görevleri ve diğer âlimlerden farklı olarak devletin iktisadi siyaseti hakkında da görüş belirtmiştir.Ona göre devletin iktisadi yaşama müdahalesinde, özgürlük esas alınmalıdır. Özgürlüğün esas alınmasında iki noktaya dikkat eder;

Dinin bu ekonomik unsurlar hakkında belirlemiş olduğu sınırlar,

Özgürlüğün kamu yararıyla çatıştığı durumlar.

İbn Teymiye’nin modern zamanlarda en çok vurgulanan fikri de devletin ahlaki ve dini temellere oturması, dini kanunlara bağlı olması gerektiğini düşünmesidir.Ahlaki ve dini temellere dayandığını ileri süren, dini kanunları benimsediğini ilan eden her türlü devlet yapı ve biçiminin de sürekli olarak öğüt ile geliştirilmesi ve sergilenen eksikliklerin böyle kapatılması gerektiğini savunurken, ahlaki ve dini temellere dayanmayan, dini kanunlarla hükmetmeyen devletin meşru olmadığını öne sürmüştür.Bu konudaki açıklamaları onun dönemindeki, İslâm’ı seçse de kültürel, hukuki ve siyasi geleneklerini koruyup uygulamaya devam eden bazı Moğollara karşı verilmiştir. Teymiye’nin bu görüşleri büyük oranda Kur’an’da Maide suresi 44. ayetin tefsirine dayanır. Ayetin Türkçe meali ise şöyledir:

“Gerçekten Biz, içinde bir hidayet, bir nur bulunan Tevrat’ı indirdik. Kendilerini Allah’a teslim etmiş peygamberler, Yahudilere onunla hükmederlerdi.Bir de Allah dostları ve ilim adamları da Allah’ın kitabını muhafaza etmekle görevli olmaları ve üzerine şahit olmaları dolayısıyla onunla hüküm verirlerdi.Artık insanlardan korkmayın, Benden korkun ve Benim ayetlerimi birkaç paraya değişmeyin! Her kim Allah’ın indirdiği hükümlerle hüküm vermezse, onlar hep kafirlerdir.”

Tarihçiler İbn-i Teymiye’nin eserlerinin yaklaşık 300 cildi bulduğunu belirtmişse de bu eserlerin tümü bugüne ulaşamamıştır.

Akaid konusunda bugüne ulaşmış yaklaşık 20 risalesi mevcuttur. Bu risalelerinin bir kısmı ile bâzı küçük kitaplar, Mecm’uatü’r-resâil ismi altında basılmıştır.

Hristiyanlara İslâm dinini anlatmaya çalıştığı ve çeşitli Hristiyan doktrinlerini eleştirdiği el-Cevabu’s-sahih limen beddele dine’l-Mesih isimli ünlü bir eseri vardır.

Fıkıh konusunda birçok eseri bulunur, risalelerinden bir kısmı Mecm’uatü’l-fetâva ismi altında basılmıştır.

Siyasî konularda es-Siyasetu’ş-Şer’iyye fî İslâhi’r-Râî ve’r-Ra’ıyye ve el-Hisbe fi’l-İslâm en önemli eserleridir.

Bunların dışında tefsir, mantık ve cedel konularında çeşitli eserleri bulunur.Nakdu’l mantık ve Şia görüşlerini çürütmede en sahih kaynak olan Minhâc’ûs-Sünne en-Nebeviyye ünlü eserlerindendir.