Fıstık çamı hakkında bilgi

Başta Ege Bölgesi olmak üzere, yer yer Akdeniz, çok sınırlı olarak da Karadeniz Bölgesinde Bartın ve Artvin civarında küçük ormanlar oluşturur. Dünyadaki en geniş yayılış alanı Anadolu topraklarındadır.Kozalakları da tohumları da diğer çam türlerininkinden daha büyüktür.Kozalakları her yıl toplanarak çam fıstığı üretimi yapılır.Tepe kısmı küçük yaşlarda yuvarlaktır fakat büyüdüğünde kolları şemsiye şeklini aldığı için “şemsiye çamı” olarak da bilinir.Kozalağı hemen hemen küre şeklinde, pulları odunlaşmış, parlak kahverengi ve ortasında eşkenar dörtgen şeklinde bir kalınlaşma görülür.Tohumları ise büyük, kalın, siyah kabuklu ve kanatsızdır. İstanbul Boğazının eski yerlilerinden olan fıstık çamı, tohumlarından çıkarılan fıstığın Ege ve Akdeniz bölgelerinde binlerce kişinin başlıca geçim kaynağı olması nedeniyle de değerlidir.

Türü tanımlayan Latince ad, “pinea”, Latince bir sıfat olup çamlarda “dişiliği” ifade etmektedir (Farjon, 2010). Dişi kozalaklarından dolayı bu isim verilmiştir.

Yayılışı Botanik Özellikleri

Vatanı Portekiz’den Anadolu’ya kadar tüm Akdeniz sahil kesimleridir. Türkiye’de Artvin, Trabzon, Bartın, Bursa, İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Kahramanmaraş illerinde doğal yayılışı bulunur.Türün yayılış alanı tipik Akdeniz İklimi etkisinde olan alanlar olup deniz seviyesinden 600 m’ye kadar bir yükselti kuşağında doğal yetişirler.Asıl yayılış alanı olan Ege ve Akdeniz Bölgeleri dışında, Karadeniz Bölgesi’nde iki farklı alanda yerel yayılışı vardır.Bu alanlarda da Akdeniz İklim tipine benzer bir iklim hâkimdir.

25 (-30) m’ye kadar boy ve 1,5 m çap yapabilen bir ağaçtır.Tepe tacı çok geniş, yayılmış ve hafif kubbemsidir.Çok sayıda inceden kalına değişen, yatay ve yukarı doğru uzanan dalların oluşturduğu tepe tacı uçlarda çok sayıda yaprakla sonlanır.Şemsiye şeklindeki tepe yapısı ile diğer çam türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilmektedir.Gövde düzgün, kırmızımtırak-gri renkli ve kalın olan kabuğu düzensiz ve derin çatlaklıdır.Sürgünleri sarımsı-kahverengiden grimsi-kahverengiye kadar değişiklik gösterir; tüysüz ve yaprakların tabanı pütürlüdür. Tomurcuklar 6-12 mm uzunluğunda ve reçinesizdir.Reçinesiz tomurcuklar sivri, yumurta biçimindedir ve tomurcuk pullarının uçları geriye doğru kıvrılmıştır.10 – 15 cm uzunluğundaki iğne yapraklar parlak açık yeşil renktedir, kenarları dişlidir.İğne yaprakları ikili olarak bulunur ve her biri (6-) 8-16 (-20) cm uzunluğunda, kalın, kenarları ince dişli, sert ve hafifçe dönük, ama iğne gibi batıcı değildir; ömrü (2-) 3 (-4) yıldır, mavimsi yeşilden parlak yeşile kadar değişen renklerdedir.Her yaprağın her iki yüzünde de çok sayıda stoma bulunmaktadır. Yaprakların dip tarafını saran glaf (kın) 10 – 12 mm uzunluğunda ve açık esmer renklidir.Kozalak (6-) 8-12 (-15) cm uzunluğunda, yumurtamsı küre şeklinde, 50-100 tohum taşıyan, olgunlaşmadan önce yeşil; olgunlaştığında parlak, hafifçe kırmızımsı-kahverengidir.2-3 yılda olgunlaşır ve olgunlaştığında tohumlarını dağıtmak için genişçe açılır; kısa saplıdır.Kozalak pulları geniş, kürek şeklinde, kalkan 5-6 kenarlı ve pervazlıdır. Göbek (umbo) büyüktür, düzdür ve bir kanal/oluk tarafından çevrelenmiştir.Bu çam türünün tohumları çok büyük (1,5 – 2 cm), buna karşılık gayet küçük ve ince bir kanat artığı vardır. Tohumun üst yüzü koyu morumsu-kahverengi bir toz ile örtülüdür.Tohumları halk arasında “Çam Fıstığı” olarak bilinir.Bu çam türünün esas ürünü odunu değil, yenen yağlı tohumlarıdır.