Zeki Velidi Togan Kimdir? Hayatı Ve Eserleri Nelerdir? 

Tarihçi

Doğum tarihi: 10 Aralık 1890, Kuzyanovo, Rusya

Ölüm tarihi ve yeri: 26 Temmuz 1970, Türkiye 

Zeki Velidi Togan Kimdir?

 Zeki Velidi Togan, Başkurt, Türk tarihçi, Türkolog, Başkurt devrimi ve bağımsızlık hareketi önderi. Asıl adı Ahmet Zeki’dir. Rusya’da iken Validov soyadını kullanmış, Türkiye’ye geldikten sonra Togan soyadını almıştır. “Togan” sözcüğü “doğan” sözcüğünün Başkurtça şeklidir.Bunun yanında öğretmen olan annesinden Farsça dilini öğrendi. Daha sonra orta tahsil için Ütek’te bulunan dayısı Habib Neccar’ın medresesine gitti. Burada Arapça dersleri alarak dil bilgisini geliştirdi.1908 senesinde de özel ders alabilmek için Kazan’a geldi. Bu dönemde Katanov ile Aşmarin gibi önemli bilginlerle tanıştı. 1909 yılında da mezun olduğu Kasımiye Medresesi’ne öğretmen olarak tayin edildi. 

Zeki Velidi Togan’nın Yaşamı 

Zeki Velidi Togan’nın Hayatı

Zeki Velidi Togan, 1913 yılında Fergana’ya, araştırmalar yapmak için gönderildi. Burada Yusuf Has Hacip’in 11. yüzyıla ait Kutatgu Bilig adlı eserinin bir el yazması nüshasını buldu.Bu seyahat neticelerine ait hazırlamış olduğu raporlar başta Petersburg Arkeoloji Cemiyeti olmak üzere Kazan ve Taşkent Arkeoloji cemiyetleri mecmualarında yayınlandı.

Zeki Velidi Siyasi yaşamı

Bolşevik İhtilali patlak vermesi üzerine Türkler’in durumunun düzelmesi için mücadeleye girişen Togan, 29 Kasım 1917 tarihinde Başkurdistan ilinin muhtarı ilan edildi. 18 Şubat 1918 tarihinde de bölgeyi işgal eden Bolşevik askerleri tarafından tutuklandı. Ancak bir süre sonra hapisten kaçarak firar etti. Daha sonra Başkurt hükümeti kurulunca harbiye nazırı oldu. Bu dönemde Lenin, Stalin ve Troçki ile pek çok kez görüştü. Fakat herhangi bir sonuç alamayınca Türkistan’a dönerek faaliyetlerine burada devam etti.

Basmacı hareketi

Türkistan Milli Özerk Hükümeti’nin yıkılmasından sonra başlayan Basmacı Hareketi’nin içinde bulunan Togan, 1920-1923 yılları arasında amansız bir mücadeleye giriştiyse de başarılı olamadı.

Türkiye’ye gelişi

20 Mayıs 1925 tarihinde Türkiye’ye gelen Togan, Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Encümeni’nde göreve başladı. Ancak Ankara’nın kitap açısından yetersiz olması yüzünden kendi isteği ile İstanbul Darülfünunu Türk Tarihi Müderris Muavinliği’ne geçti. Daha sonra Reşit Galip’in sunduğu Orta Asya’da iç deniz olduğu ve bunun sonradan kuruduğu konusu hakkındaki açıklamasını eleştirince, Togan aleyhine bir kamuoyu oluştu. Kendisine takınılan bu kötü tutum üzerine de ülkeyi terk etme kararı aldı.

Avrupa yılları

Zeki Velidi Togan, 8 Temmuz 1932 tarihinde Viyana’ya giderek çalışmalarını burada sürdürdü. 1935 yılında felsefe doktoru ünvanı aldı. Bunun yanında Viyana Üniversitesi, Bonn Üniversitesi ve Göttingen Üniversitesi gibi çeşitli okullarda dersler verdi. 

Türkiye’ye dönüşü

Zeki Velidi Togan, 1939 yılında milli eğitim bakanının daveti üzerine yeniden Türkiye’ye geldi ve İstanbul Üniversitesi’nde Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nü kurdu. 1944 senesinde de Türkiye’de Sovyetler aleyhine faaliyetler yürüttüğü gerekçesiyle tutuklanarak mahkemeye verildi. Dava kapsamında 10 yıl hapse mahkum edildiyse de askeri mahkeme bu kararı bozdu. 1948 yılında da döndüğü üniversitedeki görevine ölümüne kadar devam etti. 26 Temmuz 1970 tarihinde de İstanbul’da vefat etti.

Bugünkü Türkistan ve Yakın Mazisi, El-Matbaatü’l-Arabiyye ve El-Matbaatü’l-İtimad, Kahire, 1929

Türkistan Tarihi 1939

Buruni’nin Dünya Hakkında Tasavvuru 1946

Umumî Türk Tarihine Giriş, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1946

Horezm Kültürü Vesikaları Kısım 1, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1951

Tuyuhunlar ve Baskurtlar. Istanbul, 1968

Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, Kayı Yayınları, İstanbul, 1972

Tarihte Usul28 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İş Bankası Kültür Yayınları