Sosyolojinin Babası  İbni Haldun Kimdir?Hayatı Ve Biyografisi Eserleri  

Tarihçi

Doğum tarihi: 27 Mayıs 1332, Tunus, Tunus

Ölüm tarihi ve yeri: 17 Mart 1406, Kahire, Mısır 

İbni Haldun Kimdir?

Kaside-i Bürde şerhi, İbn Rüşd felsefesi hakkında bir risale, Kitab el-Mantık, Kitab el-Hisab, Marakeş sultanına yazılan bir risale, Şiire dair bir risale ve Mukaddime eserlerinin yazarı olan İbni Haldun 1406 yılında Mısır’ın Kahire şehrinde hayatını kaybetmiştir. 

İbni Haldun Kimdir ?

Eski ve soylu bir ailenin çocuğu olan İbni Haldun 27 Mayıs 1332 tarihinde Tunus’ta doğdu. Gençlik yıllarında dönemin ünlü hocalarından fıkıh, hadis, tefsir, akaid, mantık, felsefe, matematik, tabiat bilimleri, dil bilimleri, şiir ile edebiyat dersleri almıştır. 20 yaşındayken ülke yönetimini elinde tutan Beni Hafs hanedanından Sultan Ebu lshak’ın katipliğine getirilmesiyle de siyasi yaşamı başlamıştır. Bu dönemde Fas Emin Ebu İnan kendisini bilim meclisine kabul etmiştir. 1362 yılında da İspanya’ya giderek eski bir dostu olan Gırnata Emiri Ebu Abdullah Muhammed’in hizmetine girmiştir. Bir süre sonra da Kuzey Afrika’ya dönerek Bicaye’de başvezirlik makamına getirildi. Bunun yanında ilmi çalışmalarını da devam ettirdi. 

İbni Haldun’un Yaşamı 

1366’daki yönetim değişikliği üzerine de vazifesinden ayrılarak kabileler arasında dolaşmaya başladı. Daha sonra 1374 senesinde İspanya’ya dönmek zorunda kaldı. Fakat siyasi sürtüşmeler sebebiyle ülkeden çıkarılarak yeniden Afrika’ya gönderildi. Siyasi çalkantılardan bıkıp usanan İbni Haldun, bu dönemde İbni Selame denilen bir kaleye yerleşmiştir. Kendisini bütünüyle ilmi çalışmalara vererek ünlü eseri Mukaddime’yi 1374’de burada tamamladı.

1382 yılında da Mısır’a giderek Kahire’de bulunan medreselerde müderrislik yapmaya başladı. Bunun yanında Hicaz, Kudüs ve Suriye’ye de seyahatler düzenledi. İbni Haldun 1406 yılında Kahire’de hayata gözlerini yumdu. 

ESERLERİ:

Kitâbu’l-İber:

Tam adı Araplarla Arap Olmayanların ve Berberilerin ve Aynı Devirdeki Bü­yük Kudret Sahiplerinin Muharebelerine ait Kaynak ve Haberleri Toplayan ve Yorumlayan Kitap. Aslında Mukaddime, bu eserin özsözüdür. Mukaddime diye bilinen eserin tamamı bu 7 ciltlik eserdir.

Mukaddime:

İbn-i Haldun’un en çok tanınan eseri Mukaddime büyük tarih kitabının 1. cildidir.

Aslında Mukaddime İslami tarihi eserlerde bir gelenek olan “Tarihe övgü” öndeyişi olarak yazılmıştır[ve kısa bir bölümdür. Bu kısa bölüm 7 kitaptan oluşan Kitâbu’l-İber‘in tamamına bir “Giriş” olarak yazılmıştır.

7 ciltlik tarih kitabının ilk cildi olan Kitab-ı Evvel ise yazarın teorik görüşlerini açıkladığı oldukça kapsamlı bir eser haline gelmiş (3 cilt halinde yayınlanıyor) ve daha İbn-i Haldun hayatta iken Mukaddime diye anılmaya başlanmış ve kendisi de bunu benimsemiştir. Bu yüzden Ümit Hassan, Z. F. Fındıkoğlu’nun bu kısa giriş bölümünü “Mukaddime’nin Mukaddimesi” adlandırmasını doğru bulmaz. Bu kısa metin birinci cilt olan Kitab-ı Evvel’in değil tamamı 7 cilt olan Kitâbu’l-İber‘in Mukaddimesidir.

 İbn-i Haldun, bir önsözde kitabını tanıtır ve tarih ilminin öneminden bahseder. Giriş bölümünde ise tarih ilminde yöntem sorununa değinir ve özellikle İslam tarihçilerinin hatalarını gösterip, yöntemlerini eleştirir. Toplumların gelişim ve hareket süreçlerine dair değerlendirmeleri içeren Mukaddime 6 bölümden oluşur.

Mukaddimes

1. Bölüm: İklimlerin ve beslenmenin insan tabiatı ve uygarlıklar üzerindeki etkileri

2. Bölüm: Göçebe ve yerleşik kültürlerin karşılaştırılması ve iki kültür arasındaki çatışmaların sosyal sonuçları

3. Bölüm: Devletlerin doğuşu ve çöküşü, saltanat, hilafet ve krallık yapmanın koşulları ve kuralları

4. Bölüm: Köy ve kasaba hayatı ile imar faaliyetleri ve bunun İslam devleti ile ilgisi

5. Bölüm: Dönemin ana meslekleri, geçim araçları, sanat, ticaret, ziraat, tarım ve inşaat gibi ekonomik faaliyetler

6. Bölüm: Bilimlerin sınıflandırılması, eğitim yöntemleri

Lubâb’ul-Muhassal:

Yazarın kendi el yazması başsayfası: Lubab al-muhassal

İlk kitabı Lubâb’ul-Muhassal, Fahreddin Razi’nin El-Muhassal isimli kitabının bir özeti ve yorumu olup 19 yaşında iken Tunus’ta hocası el Âbili’nin denetiminde yazılmıştır.

Şifâu’s-Sâil:

Tasavvufa dairdir ve Mukaddime’den önce 1372 ile 1374 yılları arasında yazmış olduğu kabul edilir. Süleyman Uludağ tarafından da 1977’de Türkçeye çevrilmiştir.[94]

Et-Târif bi İbn Haldun:

Yazarın otobiyografisidir. Bu eseri Mısır’da yazmaya başlamış ve ölümünden bir yıl öncesine kadar olan hayatını, yolculuklarını ve anılarını anlatmıştır. Bu otobiyografiyi daha sonra Kitâbu’l-İber adını vereceği dünya tarihinin 7. ve son cildine eklemiştir.

Diğer eserleri:

Kaside-i Bürde şerhi, İbn Rüşd felsefesi hakkında bir risale, Mantığa dair bir risale (Kitab el-Mantık), Hesap (Matematik) hakkında bir risale (Kitab el-Hisab), Marakeş sultanına yazılan bir risale, Şiire dair bir risale.

Bilim adamı kimliği üzerine söylenenler:

İbn-i Haldun, çeşitli yazarlar tarafından modern tarihçiliğin, siyasal bilimlerin ve sosyolojinin kurucusu olarak gösterilmiştir.

Toynbee, ondan “herhangi bir zamanda, herhangi bir ülkede, herhangi bir zihin tarafından yaratılmıs en büyük tarih felsefesinin sahibi” diye söz eder.

Hitti’ye göre İbni Haldun, İslam’ın en büyük tarih felsefecisidir.

Claude Huart, Italo Pizzi, Reynold Alleyne Nicholson (Arap Edebiyatı tarihçileri), T. J. de Boer (İslam-Arap felsefecisi), William Muir, August Müller (İslam tarihçileri), Eduard Meyer, Yves Lacoste (tarihçiler), ondan övgüyle söz ederler.

A. Ferreira ve Ludwig Gumplowicz gibi sosyologlar İbn-i Haldun’u sosyolojinin habercisi ve öncüsü olarak nitelendirirler. Bazı kaynaklarda ise tarih sosyolojisinin, sosyal morfolojinin, genel sosyolojinin ve siyaset sosyolojisinin öncüsü olduğu ileri sürülür.