Katip Çelebi kimdir? Katip Çelebi’nin bilinen tüm eserleri

Doğum tarihi: Şubat 1609, İstanbul

Ölüm tarihi ve yeri: 6 Ekim 1657, İstanbul 

Katip Çelebi’nin Biyografisi 

1609 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Asıl adı Mustafa’dır. Doğu ve Batı kitaplarında kendisine Hacı Kalfa, Hacı Halife de denilmektedir.

Katip Çelebi kimdir?

On yedi yaşındayken divan kalemlerinden birine girdi. Bir yıl sonra, silâhtar olan babasıyla birlikte Tercan (1624) ve Bağdat (1625) seferlerine katıldı.

Bu seferlerden döndükten sonra babasının Musul’da ölmesi üzerine İstanbul’a geldi (1628-1629). Ünlü bilginlerin derslerine devam etmeye başladı. Daha sonra da ordunun güney seferlerine katılarak Bağdat (1631), Halep, Hicaz (1634) ve Revan’a (1635) gitti; gezdiği yerlerde bilgi ve görgüsünü artırdı. Kâtip Çelebi’nin kendisini tamamen öğrenime ve araştırmaya verişi, 1638’de yakın akrabalarından birinin ölümü üzerine, ufak bir mirastan yararlanarak devlet hizmetinden ayrılışına rastlar. Bu tarihten sonra, dilediği kitapları edinme ve medrese öğreniminden de daha geniş ölçüde yararlanma olanağı buldu.

Katip Çelebi’nin Eserleri

1. Cihannümâ: Coğrafya mevzuunda yazılmıştır. Kâtib Çelebi bu eserini, eski İslâm coğrafyacılarından, XVI. yüzyıl Türk coğrafî eserlerinden, bilhassa Mehmed Âşık’ın Menâzir ül-Avâlim adlı kitabından ve daha önemlisi bazı Avrupa kaynaklarından faydalanarak meydana getirmiştir. İbrahim Müteferrika tarafından neşredilen bu eser, bir kaç defa Avrupa dillerine tercüme edilmiştir. Eserin güzel bir yazması Paris’te Biblioteque National’dedir. (E.Blochet Katalogu C.I.s. 265, Paris, 193.2)

2. Fezleke: KâtibÇelebi’nin tarihle ilgili mühim eseridir. Fezleke Arapça yazılmış bir umumî tarih kitabıdır. Bu eseri meydana getirmek için Kâtib Çelebi çok sayıda tarih kitabı okumuş, notlar almış ve derin bir tarih kültürüne sahip olmuştur. Eser 1592 senesinden başlayarak, 1654 tarihine kadar geçen olayları ihtiva eder. Atıf Ef. kütüp., nr. 1914’te bulunan yazmanın başındaki bir çok sahifeler Kâtib Çelebi’nin el yazısıdır.

3. Takvim üt-Tevârih: Hz. Âdem’den 1648 tarihine kadar geçen zamanda tarihlerin zikrettiği ve diğer tarih kitaplarının, bilhassa Arapça, Fezleke’-nin kronolojik fihristi mahiyetindedir. Eser Avrupa dillerine tercüme edilmiştir. (Babinger, Stambuler Buchwesen 16 ve GOW, s. 197)

4. Tuhfet ül-Kibâr: 1645 yılında başlayan Girid Seferi dolayisiyle, eserin yazıldığı 1656 yılı başlarına kadar geçen hâdiseleri anlatan bir eserdir. İbrahim Müteferrika Matbaasının bastığı kitaplar arasındadır.

5. Kanun-nâme: 1654-1655 yılları arasında toplanmış bir kanun mecmuasıdır.

6. Târih-i Frengi Tercümesi: Johan Carion’un “Chronik” adlı eserinin tercümesi olup, bazı kısımları Tasvîr-i Efkâr gazetesinde neşredilmiştir.

7. Târih-i Kostantiniyye ve Kayasira: 1579 yılma kadar doğuda geçen hadiseleri ihtiva eder. Tercüme ve seçme yoluyla meydana getirilmiş bir eserdir.

8. İrşâd ül-Hayârâ ilâ Târih il-Yunan ve’n-Nasara: İslâm tarihlerinde Avrupa memleketleri hakkındaki eksiklik ve yanlışlıkları telâfi etmek üzere, yazılmış küçük bir risaledir. Eserde muhtelif memleketlerin idare tarzları, demokrasi, aristokrasi, cumhuriyet v.b. seçilme usûlleri ve Osmanlılar ile münasebetleri anlatılmaktadır.

9. Sullem ül-Vusûl ilâ Tabakât il-Fuhûl: Alfabe sırasına göre tertiplenmiş Arapça tabakat kitabıdır.

10. Levamı ün-Nûr fî-Zulme Atlas Minor: G. Mercater ve Lud Hondios, Atlas Minör (Arnheim, 1621)’un tercümesidir.

11. İlham ül-Mukaddes fi-Feyz il-Akdes: Eser, şimal memleketlerinde namaz ve oruç vakitlerinin tayini, güneşin aynı yönden doğup batmasının dünyanın herhangi bir noktasında mümkün olup olmadığı ve her ne tarafa yönelinse Kıble olabilecek, Mekke’den başka bir memleket bulunup, bulunmadığı hususlarını ihtiva etmektedir.

12. Keşf üz-Zünûn an -Esâmi’il-Kütübi ve’l-Fünûn: Büyük bir bibliyografya kamusu olup 20 yılda meydana getirilmiştir. 14.500 kadar kitap ve risale kaydedilmiş olan bu eserde 10.000 kadar müellif ve şâirin ismi zikredilmektedir. Eser, Flügel tarafından, 1835-1558 yılları arasında. Arapça metin ve Latince tercümesi ile birlikte ilk iki cildi Leib-zig’de ve diğerleri Londra’da olmak üzere, yedi cilt halinde basılmıştır.

13. Tuhfet ül-Ahyâr: Alfabe sırasına göre tertiplenmiş bir edebiyat ve tarihe ait fıkra ve hikâyeleri ihtiva eden bir eserdir. Yazma nüshaları vardır.

14. Dürer-i Muntasıra ve Gurer-i Münteşire: Bir mecmua olup, muhtelif meselelere ait faydalı bilgileri ihtiva eder. Tek nüshası Nuruosmaniye Ktp., nr. 4949 (müellif hattı ile).

15. Düstûr ul-Amel li-İslâh il-Halel: Kâtib Çelebi’nin 1652/1653 senesinde, devlet bütçesinde gelirin az olup, masrafın çoğalma sebeplerini araştırmak ve gelecek yılın vergisini peşin almayı icabettiren bütçe açığına bir çâre bulmak için, dîvân toplantısına sunulmak üzere hazırlanmış bir eserdir.

16. Mizan ül-Hakk fi’İhtiyar il-Ahakk: Kâtib Çelebi’nin en son eseri olup, 1656’da te’lif olunmuştur.