Harezmi Kimdir?Neleri Buldu?Nasıl Çalıştı? 

Doğum tarihi: 780 – Harezm

Ölüm tarihi ve yeri: MS 850, Bağdat, Irak

Sıfır rakamının mucidi Harezmi 

Abbasi döneminde yaşamış dünyanın ilk matematikçilerinden olan Harezmi , büyük İslam bilginlerinden biridir. Özbekistan’ın Harezm şehrinde 780 yılında dünyaya gelmiştir.

Çocukluk dönemi hakkında fazla bilgiye sahip olmadığımız Harezmi’nin Bağdat’da eğitim aldığı bilinmektedir. Asıl adı Ebu Ca’fer Muhammed Bin Musa El-Harizmi’dir.

Bağdat’da eğitim gördüğü yıllar boyunca matematik, astronomi ve coğrafya üzerine çalışmalar yapmıştır. Abbasi devleti tarafından desteklenen Harezmi, dönemin en seçkin alimlerinin bulunduğu Beyt’ül- Hikme’de yer almıştır. Matematik dahil olmak üzere bir çok bilim dalıyla ilgilenmiştir. Matematik alanında bulduğu kavramlar ve getirdiği açıklamalarla ismini duyurmuş bir bilgindir.

İnsanlık tarihinde ilk defa cebir ve algoritmayı keşfeden matematikçi El Harezmi’dir. Abbasi halifesi Mem’un Harezmi’nin bilimsel çalışmalarını destekleyerek ona Bağdat Saray Kütüphanesinin sorumluluğunu vererek, önemli çalışmalarını gerçekleştirmesi için önünü açtı.

Harezmi’nin Matematiğe katkıları ve çalışmaları

Harezmi’nin matematiğe katkıları içerisinde en büyük keşfi, 0 rakamını açıklaması ve ondalık sayı sistemini geliştirmesidir. Algoritma kavramlarını oluşturan Harezmi, Hint numara sistemini tanıtarak kesirler ve işlemler gibi bir çok aritmetik methot geliştirmiştir.

Birinci ve ikinci denklemler üzerinde çalışma yaparak çözümlemelerini yazdığı Hesab-ül Cebir vel-Mukabele eserinde açıklamıştır. Tarihte denklemler hakkında yazılan ilk kitap olarak kabul görülürken, Harezmi’ye bu eser sayesinde cebirin babası lakabı takılmıştır.

0 bir sayı olarak kabul eden Harezmi, birinci denklemlerde X kavramını kullanan ilk matematikçidir. Harezmi’nin Algoritmi de numero eseri tüm matematikçiler tarafından kabul görmüş 12. yüzyıldan itibaren başka dillere çevrilerek ders kitabı olarak öğrencilere verilmiştir.

Harezmi’nin Astronomi ve Coğrafya bilimine katkıları ve çalışmaları

Daha çok matematik alanına yönelen Harezmi’nin çok az sayıda olsa da astronomi ve coğrafya alanında çalışmalar yapmıştı. Batlamyus’un çalışmalarını örnek alarak, çizdiği dünya haritasının üzerindeki hataları düzeltmiştir. Güneş saatleri ve saatler hakkında kitaplar yazmasının yanı sıra 830 yılında 70 bilim insanıyla birlikte dünya haritası çizmeyi başarmıştır. Nil nehrinin başlangıç boylamını ve kaynağını bularak belirlemiştir.

Yıldızlar ve gezegenlerin hareketlerini inceleyerek, güneş ve ay tutulması hakkında elde ettiği bilgilerle tablo ve çizelgeler oluşturmuştur. 

Harezmi’nin Eserleri

Zîcü’s-Sind-Hind [Zîcü’l-Hârizmî] (Halife Mansûr zamanında bir Hint heyetinin beraberinde Bağdat’a getirdiği Brahma-gupta’nın Sidharta adlı kitabına veya on­dan kaynaklanan ve aynı ismi taşıyan baş­ka bir esere dayanır. Hârizmî kendi buluşlarıyla esere yeni bilgiler eklemiş­tir. İlk İslâm astronomi eseridir), Kitâbü’l-Muhtaşar fî hisâbi’l-cebr ve’l-mukâbele (Düzenli biçimde telif edilmiş, adında “cebir” kelimesini taşı­yan ilk matematik kitabıdır. Hârizmî’nin geliştir­diği cebir her şeyden önce ikinci derece denklemlerle sınırlı bir cebirdir. Bunun yanında negatif sayılar hiç kullanılmamış, dolayısıyla denklemlerin tesbitinde pozi­tif kökleri bulmakla yetinilmiştir. Kâtip Çelebi, Keşf-üz-Zünun’unda, Harizmî’yi- İbn-i Haldun’a dayanarak Cebire dair ilk eser yazmış müellif olarak gösterir), Kitâbü’l-Hisâbi’l-Hindî (İslâm dün­yasına Hint rakamları ve ondalık sayı sis­temi Hârizmî’nin bu eseriyle girmiştir),  Kitâbü’İ-Cem ve’l-Tetrîk (Gü­nümüze ulaşmayan bu kitabı Abdülkâdir b.Tâhir el-Bağdâdî et-Tekmile fi’l-hisâb adlı eserinde yaptığı alıntıdan eserin el hesabıyla (hisâbü’l-yed) ilgili ol­duğu anlaşılmaktadır),  Kitâbü’l-Coğrafya [Kitâbü Şûre-ti’l Arz]. (İlk İslâm coğrafyacıları arasında yer alan Hârizmî’nin bu kitabı şehirlerin ve belirli bazı bölgelerin koordinatlarını vermektedir. Hâriz­mî’nin bu tertibi, daha sonraki İslâm coğ­rafyacılarının yaptıkları çalışmalara ör­nek olmuştur), Risâle fi’stihrâci târîhi’l-Yehûd. (İbrânîler’in kullandığı takvimin pratik astronomi anlayışı çerçevesinde ele alındığı bir çalışmadır. 

Eser astronomiyle ilgili değişik risâle­lerle birlikte basılmıştır),  Kitâbü’t-Târîh. (Zamanımıza ulaşmamış­tır; ancak daha sonraki birçok İslâm tarih­çisinin yaptığı alıntılardan, Hârizmî’nin de çağdaşı Ebû Ma’şer el-Belhî gibi astrolojik kaidelerle tarih arasında belirli bir ilişki kurmaya çalıştığı anlaşılmaktadır),  Kitâbü ‘Ameli’l-usturlâb ve Kitâbü l-Amel bi’l-usturlâb. (Her ikisi de günümüze in­tikal etmemiştir. Sadece Fergânî’ye nisbet edilen bir yazmada Hârizmî’nin ast­ronomi problemlerini usturlap yolu ile na­sıl çözdüğünü açıklayan bir parça mev­cuttur), ‘Amelü’s-sâ a fî basîti’r-Ruhâme. (Klasik kaynaklarda adı geçen eserin konusu mermer yüzey üzerine güneş sa­ati yapmakla ilgilidir),  Zarâ’if min ameli Muhammed b. Mûsâ el-Hârizmî fî ma’rife-ti’ssemt bi’l’usturlâb. (Klasik kaynak­larda zikredilmeyen eserin zamanımıza bir nüshası gelmiştir. Bu muhteme­len Hârizmî’nin bugüne ulaşmayan meç­hul bir eserinin bir parçasıdır).