DİREKTÖR ÂLİ BEY kimdir?Eserleri Nelerdir?

Doğum tarihi: 1844, İstanbul

Ölüm tarihi ve yeri: 3 Şubat 1899, İstanbul

ÂLİ BEY (1844 – 3 Şubat 1899)

İstanbul’da doğdu.Asıl adı Mehmet Âlî’dir. Özel öğrenim gördü.Küçük yaşta Fransızca öğrendi.Babıâli Terceme Odası’na girdi.Yazı yazmaya burada başladı.Çeşitli yerlerde önemli görevler aldı.Dûyûn-ı Umumiye İdaresi‘ne direktör oluşu, “Direktör” lakabıyla anılmasına yol açtı. Âli Bey başta tiyatro olmak üzere mizah ve seyahat alanlarındaki eserleriyle tanınmaktadır.

Direktör Ali Bey Yaşamı

Tanzimat döneminin ilk mizah mecmuası “Diyojen“de çıkan yazıları Türk mizah edebiyatının o dönemdeki en güzel örneği sayılır.Yazılarına “Diyojen” kapatıldıktan sonra “Çıngıraklı Tatar” ve “Hayal” dergilerinde devam etti. Hazırladığı Lehçetü’l Hakayık (1897) Türk edebiyatının ilk mizah sözlüğüdür. Mizahî yazılarında siyasî ve sosyal bozukluktan tenkit etti.Aynı zamanda tiyatro ile de ilgilenen Âli Bey, Güllü Agop‘un Gedikpaşa‘da kurduğu Tiyatroya Osmani‘nin yazı kadrosunda yer aldı. O yıllarda sahneye çıkan gayrimüslim azınlıklara diksiyon dersleri verdi.

Âli Bey’in tercüme, adapte ve telif tiyatro eserleri komedi türündedir. Tiyatro dilinde halk söyleyişlerine yaklaşmış, günlük konuşmalardan, deyim ve atasözlerinden büyük ölçüde faydalanmıştır.

Direktör Ali Bey’in Eserleri

Oyun:

Misafiri İstiskal, İst.: Şevki Bey’in Mtb., 1287/1870

Geveze Berber, İst.: Mekteb-i Sanayi Mtb., 1289/1872

Letafet, İst., 1315/1897

Uyarlama:

Kokona Yatıyor yahut Madam Uykuda (Madam est couchée, E. Granpe-V. Bernard), İst.: Tasvir-i Efkâr Mtb., 1287/1870

Ayyar Hamza (Les Fourberies de Scapin, Molière), İst.: Şevki Bey Mtb., 1288/1871

(Molière’in George Dandin’inden uyarladığı “Memiş Ağa” 1870’te sahnelenmiş, ancak basılmamıştır.)

Diğer:

Seyahat Jurnali, (gezi notları) İst.: A. Asaduryan Mtb., 1314/1896

Lehçetü’l-hakayık, (mizahi sözlük) İst.: Düyun-ı Umumiye Mtb., 1315/1897

Seyyareler, (mizahi öyküler) Kahire: Kanun-ı Esasi Mtb., 1315/1897

Direktör Ali Bey Çeviri:

Gavo Minar ve Şürekâsı (E. Gondinet), Trabzon, 1307/1891

Evlenmek İster Bir Adam (C. P. de Kock), İst.: Zartaryan Fabrikası, 1290/1873

Ayyar Hamza (haz. M. N. Özön, İst.: Remzi, 1940)

Kokona Yatıyor (haz. D. Aksan, Ank.: Dün-Bugün, 1961)

Letâfet (haz. B. Dürder, İst.: Remzi, 1961)

Lehçetü’l-hakayık ve Seyyâreler (haz. N. Hacıeminoğlu, Ank., 1962) ile Lehçetü’l-hakayık, Kokona Yatıyor, Misafiri İstiskal, Ayyar Hamza, Seyahat Jurnali (haz. Ş. Kutlu, İst.: Tercüman, 1974) yeni harflerle de yayımlanmıştır.