Aristarkus Gökbilimci

Doğum tarihi: Sisam Adası, Yunanistan M.Ö 310

Ölüm tarihi ve yeri: İskenderiye, Mısır M.Ö 230

Aristarkus Kimdir?

Aristarkus MÖ 310 ila MÖ 230 seneleri arasında yaşadığı düşünülen Antik Yunanlı gökbilimci ve matematikçidir. Sisamlı Aristarkus olarak anılmasının sebebi, Sisam adasında doğmuş olmasıdır.

Aristarkus, Dünya merkezli evren anlayışının karşısına Güneş merkezli anlayışı koyan Güneş merkezci sistemin ilk savunucularından birisidir. Öyle ki Ay’da keşfedilen kraterlerden birisine Aristarkus adı verilmiştir.O bu konudaki fikirlerinde de Pisagor ve Filolaos gibi isimlerden etkilenmiştir.

Yunan astronom Sisamlı Aristarchus (yaklaşık MÖ 310-230), dünyanın güneş etrafında her yıl ve her gün kendi ekseni etrafında döndüğünü varsaymıştı.Güneş, ay ve dünyanın göreli boyutlarını ve uzaklıklarını belirlemeye çalıştı.

Sisam adasında doğan Aristarkus, MÖ 288/287’den 270/269’a kadar Peripatetik okulun başkanı olan Lampsakoslu Straton’un altında, Lyceum’da Atina’da okudu.

Aristarchus’un görme, ışık ve renk sorunları üzerine yazdığı bilinmesine rağmen, asıl işi astronomi, özellikle güneş, ay ve dünyanın karşılıklı ilişkileri üzerineydi. Göreceli konumlarıyla ilgili olarak, matematiksel olarak, dünyanın güneş etrafında döndüğünü, güneşin dünya çevresinde olduğu kadar kolay bir şekilde hayal edilebileceğini belirtti. Onun için gerekli olan tek şey, sabit yıldızların küresinin büyük ölçüde artan yarıçapı ve sabit yıldızların küresinin dönüşünden ziyade dünyanın kendi ekseni etrafında günlük dönüşüdür. Antik çağda ve Orta Çağ’daki tüm ciddi gökbilimciler, yermerkezli ve güneş merkezli hipotezlerin matematiksel denkliğini fark etmiş olsalar da (ve çoğu buna atıfta bulunur), fizik argümanları onları, Aristarchus’un hayatta kalan tek kitabında yaptığı gibi, yermerkezliliği kabul etmeye zorladı.

6. ila 4. yüzyıldaki birçok öncülün ardından (Cleostratus, Meton, Eudoxus ve Callippus), Aristarchus bir “Büyük Yıl” tam sayı günlerin, güneş yıllarının ve çeşitli ayların meydana geleceği bir dönem belirlemeye çalıştı. Onun 2,434 güneş yılı olan Büyük Yılı, 45 ekseligmi içerir ve her ekseligmus, dönem ilişkisinin geçerli olduğu üç dönemi içerir: 223 sinodik ay = 239 anormal ay = 242 ejderha ay. Ne eksegmus ne de üçüncüsü (her ikisi de Babil dönemi-ilişkilerine benzer)Bir tamsayı yılı içermez, ancak ekselgmusun tamsayı gün sayısı vardır. Aristarchus’un Büyük Yılı’nın 45 exeligmi’si aşağıdaki dönem-ilişkilerine dayanmaktadır: 30.105 sinodik ay = 32.265 anormal ay = 32.670 drakonik ay = 32.539 yıldız ayı = 889.020 gün = 2.434 güneş yılı.

Aristarchus , Güneş ve Ay’ın Boyutları ve Uzaklıkları Üzerine adlı incelemesinde , Öklid’in orantı yasalarını kullanarak, güneşin, ayın ve dünyanın birbirine olan büyüklüklerinin ve uzaklıklarının oranlarının sınırlarını tanımlamaya çalışır. Güneş ve ayın çaplarının her birinin 2° olduğunu ve ayın uzaklığında dünyanın gölgesinin konisinin diskinin çapının 4° olduğunu varsayarak ay tutulması durumunu kullanır.Bu nedenle, olması gerekenin yaklaşık dört katı olan hem güneşin hem de ayın çapını kullanır (başka bir kayıp çalışmada 0:30° olarak daha doğru bir değer vermiştir) ve ayın uzaklığındaki ve görünen çapındaki değişimi göz ardı eder.

Güneşin Dünya’dan uzaklığının Ay’ın Dünya’dan 18 ila 20 katı olduğu, Güneş’in çapının Dünya’nın çapının 19/3 ila 43/6 katı olduğu ve dünyanın çapının ayın çapının 108/43 ile 60/19 katı arasında ve ayın çapının ayın dünyaya olan mesafesinin 1/30 ile 2/45’i arasında olduğu. Bu sonuçlar doğru olmasa da, sınırlamaları büyük ölçüde Aristarchus’un kullanabileceği matematiğin durumu tarafından dayatılır, ancak ayın çapının hatalı tahmini katkıda bulunur. Yöntem, bir yüzyıl sonra Hipparchus tarafından daha tam olarak geliştirildi ve verimli bir şekilde uygulandı.

Aristarchus’a genellikle “antik çağın Kopernik’i” denir. Bu bir anlamda doğrudur, ancak özdeşleşmenin her iki adamı da övmek olarak alınması gerekmemektedir. Her ikisi de, diğer birçokları gibi, gözlemlenen göksel fenomenler söz konusu olduğunda, güneş merkezli bir sistemin yer merkezli bir sisteme eşdeğer olduğunu fark etti; ve her ikisi de, diğerlerinin olmadığı gibi, mevcut fizik teorilerine ve özellikle hareket yasalarına atıfta bulunmadan bu matematiksel hipotezi öne sürmeye istekliydi. Aristarchus, hem Aristoteles fiziği hem de Platonik kozmoloji kabul görmeye başladığında ve onun kozmolojisini somutlaştıran yeterli bir alternatif teori oluşturmaya istekli veya belki de muktedir kimse olmadığında yazmıştı.

Kopernik’i sorgulayan birçok kişi onu izledi ve sonunda yeni araçlar ve gelişmiş gözlem yöntemlerinin yardımıyla Aristoteles fiziğini çürüttü. Aristarkus’un başarısızlığı ve Kopernik’in başarısının bireysel erdemlerinden çok, görüşlerinin açıklandığı entelektüel çevreyle bir ilgisi olduğu varsayılır. Her halükarda, Aristarchus’un güneş ve ay arasındaki mesafeyi ölçme girişimi, ardılları üzerinde güneş merkezli teorisinden çok daha büyük bir etkiye sahipti.